پرورش زالوی طبی

طرح پرورش زالو 

از نظر جانورشناسی زالوها در طبقه بندی خانواده کرم‌های خاکی جای می‌گیرند. Hirudo medicinalis یا زالوی پزشکی حدود یک سانتی متر قطر داشته و طول آن به طور میانگین ۱۲ سانتی متر است.و بدن زالو حلقه حلقه بوده و از کوتیکول لزج و چسبنده‌ای پوشیده شده است و در دو انتها و به دو بادکش ختم می‌شود. دهان در بادکش قدامی قرار دارد و شامل سه ردیف فک به شکل Y می‌باشد و بادکش خلفی وظیفه نگهداری و چسبیدن زالو به میزبان را بر عهده دارد. قسمت پشت زالو معمولاً سبز تیره و دارای سه نوار قهوه‌ای رنگ در طرفین می‌باشد. این حیوانات مغز ندارند و دارای عقده‌های عصبی (گانگلیون) و مجهز به دستگاه عضلانی پرکار و قوی هستند که از آن برای حرکت و تغذیه استفاده می‌کنند. زالوها نسبت به نور ، بو ، صدا ، گرما و ارتعاش و لمس کردن حساس بوده و قادر به درک آنهامی باشند.

سیستماتیک زالوی طبی

• سلسله: حیوانات
• ساخه کرم: های حلقوی
• رده: بی تاران
• راسته: آرواره داران
• خانواده: هیرودنیدا
• جنس: هیرودو
• گونه: هیرودو میدیسینالیس

زالوی طبی با توجه به اینکه از قدیم الایام جهت درمان بیماری‌ها استفاده می‌شد در عصر کنونی با پیشرفت علم و تکنولوژی نه تنها استفاده از زالوی طبی کمتر نشده بلکه با کشف ابعاد جدیدی از اثرات درمانی زالو که با تحقیقات مستمر دانشمندان به دست آمده و هنوز هم ادامه دارد.

مصرف زالو طبی را چندین برابر نموده به طوری که زالوی موجود در طبیعت جوابگوی این مصرف بالا نبوده تا جایی که در همین یکی دو سال اخیر شاهد انقراض کامل گونه طبی زالو در ایران خواهیم بود.

بنابراین کشورهایی که در این زمینه پیشرو می‌باشند با فراهم کردن شرایط پروش اقدام به تکثیر انبوه زالوی طبی نموده‌اند به طوریکه پرورش زالو در کشوهای پیشرفته به عنوان یک صنعت و تجارت سودآور درآمده و زالوی طبی به عنوان یک ابزار پزشکی تأیید و شناخته شده است.

استفاده از زالو در پزشکی

تجربه نشان داده است که هر چه علم و تکنولوژی پیشرفت می‌کند و زندگی‌ها ماشینی می‌شود ، توجه به روش‌ها و سبک زندگی گذشتگان بیشتر و بیشتر می‌شود و علم پزشکی و در واقع می‌توان گفت صنعت پولساز پزشکی نیز از این قاعده مستثنی نیست.

به همین دلیل است که در عصر امروز بسیاری از مردم برای درمان بیماری‌ها به طب سنتی روی می‌آورند تا از عوارض داروهای شیمیایی در امان بمانند و همین امر طب سنتی و روش‌های درمانی آن را به یک بنگاه اقتصادی خوب تبدیل کرده است. یکی از روش‌های درمانی در طب سنتی ، زالو درمانی است. از روزگار گذشته پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها برای درمان کمر درد ، پادرد و برای درمان جوش‌ها و دمل‌های چرکی که منشأ ایجاد آنها در آن روزها مشخص نبود ، تنها یک روش می‌شناختند و آن زالو انداختن بود. حالا نیز با وجود پیشرفت‌های گسترده در علم پزشکی ، با تأیید پزشکان بر خواص درمانی زالو ، به دلیل بدون عارضه بودن روش زالو درمانی بسیاری از مردم به این روش درمانی روی آورده‌اند و حتی داروهای بسیاری نیز از زالو ساخته می‌شود که همین مسئله باعث شده پرورش زالو به عنوان یک بنگاه اقتصادی پر درآمد مورد توجه کارآفرینان قرار گیرد. در واقع می‌توان گفت، زالو جراح کوچک و هوشمندی است. روی بدن بیمار که می‌افتد اندکی خون می‌مکد و درعوض بیش از ۱۲۰ ماده مفید وارد بدن می‌کند. به این ترتیب است که این جانور کوچک هنگام مکیدن خون، مواد متنوعی ترشح می‌کند که خواص درمانی دارند. معروف‌ترین ماده مترشحه از زالو ، هیرودین است. هیرودینی که بنا به گفته پزشکان برای رقیق شدن خون و باز شدن رگ و بسیاری از موارد دیگر استفاده می‌شود، برای بسیاری از دردها خون‌رسانی می‌کند، فعالیت انجام می‌دهد و در پیوند اعضا بسیار مورد استفاده است. می‌توان گفت امروزه بسیاری از متخصصان قلب و پوست و جراحان پوست و زیبایی ، خیلی وقت‌ها از زالو استفاده می‌کنند و نتایج بسیار خوبی هم می‌گیرند. آب دهان زالو (بزاق) حاوی بیش از یکصد نوع ماده حیاتی مفید است که موجب درمان بیماری‌های مختلفی می‌شود و این خواص هستند که تجارت زالو را به تجارتی پرسود تبدیل می‌کند.

تاریخچه پرروش زالو

گونه‌های مختلف زالوی طبی در طول تاریخ در درمان بیماری‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته‌اند. سه گونه زالوی طبی Hirudo medicinalis، H. verbena و H. orientalis بیشتر در طب سنتی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. البته زالوی طبی ایرانی (Hirudo orientalis) در سال ۲۰۰۵ توسط Trontelj و Utevsky توصیف شده است. زالوی طبی در زندگی افرادی چون هیتلر ، ناپلئون و جورج واشنگتن نقش داشته است راز اثر زالوهای طبی در آنزیم‌های متنوعی است که از غدد بزاقی ترشح می‌شوند و هنگام تغذیه از انسان این آنزیم‌ها به جریان خون وارد می‌شوند. برداشت بی رویه زالوی طبی از طبیعت ، جمعیت‌های طبیعی گونه را با خطر انقراض مواجه ساخته است. از طرفی بواسطه احتمال انتقال آلودگی از زالوهایی که از طبیعت جمع آوری می‌شوند، تکثیر و پرورش این گونه زالوها از اهمیت بسزایی برخوردار است.

زالوی طبی از دیرباز در ایران و جهان در علم طب مورد استفاده قرارگرفته است. این استفاده در سال‌های اخیر رو به افزایش گذاشته و بازار جهانی و ملی بسیار ارزشمندی را ایجاد کرده است. استفاده از زالوی طبی در درمان نقرس ، آرتوروز ، واریس ، بیماری‌های قلبی عروقی ، بیماری‌های چشم ، فشار خون بالا ، سکته مغزی ، پیوند اعضاء و جراحی پلاستیک پذیرفته شده است و زالو درمانی بعنوان طب مکمل در بعضی از دانشگاه‌های آلمان، در آکادمی زالو درمانی آمریکا و سایر نقاط جهان تدریس می‌شود.

از نظر تاریخی ایران یکی از اولین کشورهایی است که زالودرمانی را مطرح کرده و در کتب بزرگان علم پزشکی ایران نظیر قانون ابن سینا به طور مفصل به آن پرداخته شده است. اما در حال حاضر بسیاری از کشورهای از ما جلوتر هستند.

در اروپا، به ویژه فرانسه زالو درمانی در قرن ۱۸ و ۱۹ بسیار رواج پیدا کرد ولی در اواخر قرن نوزدهم عامه پسندی آن کاهش پیدا کرد. در انگلستان در سال ۱۸۳۲ در حدود ۱۰۰۰۰۰ زالو استفاده شد در حالیکه ۵۰ سال بعد این تعداد به ۲۰۰۰ زالو کاهش یافت. در آلمان در دهه ۱۸۳۰ سالانه حدود ۳۰ میلیون زالو به آمریکا صادر می‌شد و این نگرانی در کشور آلمان ایجاد شد که نیاز کشور خودشان را نتوانند تأمین کنند. زالوی اروپایی نسبت به گونه زالوی طبی آمریکایی Hirudo decora به دلیل ایجاد زخم عمیقتر و خارج شدن خون بیشتر ارجحیت داشت. در سال ۱۸۳۵ آمریکایی‌ها بدلیل مشکلی که در تأمین زالوی آلمانی داشتند جایزه ۵۰۰ دلاری برای کسی که بتواند در آمریکا زالوی طبی اروپایی تکثیر کند، قرار دادند.

زالو درمانی در فرانسوی در سال ۱۵۷۰ بعنوان یکی از درمان‌های ایجاد کننده تعادل بین چهار مزاج خون ، بلغم ، صفرا و سودا مورد استفاده قرار می‌گرفت. به عنوان مثال در یکی از بیمارستان های پاریس بین سالهای ۱۸۳۰ تا ۱۸۳۸ از ۱۳۲۷۰۰ تا ۱۷۸۸۱۲ زالو مصرف می‌شد.

زالو در زندگی افراد سرشناسی نظیر جورج واشنگتن ، ناپلئون و هیتلر نقش داشته است. در سال ۱۷۹۹ سربازان ناپلئون در مسیر مصر به سوریه از صحرای سینا عبور می‌کردند. سربازان تشنه از آب حوضچه‌ای که در آن زالو وجود داشت نوشیدند و زالوها به غشای مخاطی حفره دهانی و گلوی آنها چسبیدند. هر چند زالوها در ابتدا کوچک بودند ولی بزودی در اثر تغذیه از خون متورم شدند و موجب مرگ سربازان در اثر خونریزی و یا خفگی ناشی از بسته شدن مجاری تنفسی شد. در دسامبر همان سال جورج واشنگتن در اثر یک سرماخوردگی شدید و عرق و عفونت گلوی شدید از خواب پرید. پس از چندین بارحجامت و زالودرمانی جورج واشنگتن در گذشت.

امروز اعتقاد بر این است که که مرگ ایشان بیشتر مرتبط با شوک ناشی از دست دادن ۲.۴ لیتر خون علاوه بر سابقه احتقان و از دست دادن آب بدن می‌باشد. در اوایل دهه ۱۹۴۰ پزشک هیتلر جهت درمان سردرد و وزوز گوش وی بطور منظم از زالو استفاده کرد که موثر واقع شد. شکل زیر تاریخچه استفاده از زالو در جهان را به تصویر می‌کشد.

زالو از سال ۲۰۰۴ به عنوان ابزار پزشکی توسط سازمان غذا و داروی آمریکا و سپس بعنوان دارو توسط وزارت بهداشت آلمان مورد تأیید قرار گرفت. امروز مراکز پرورش زالوی طبی در کشورهایی مانند آمریکا، فرانسه، آلمان، انگلیس، استرالیا، لهستان و مالزی گسترش فراوان یافته است و این جانور را بصورت استاندارد به بازار عرضه می‌کنند

وضعیت جهانی پرورش زالو

در این میان، کشورهای روسیه، آلمان، فرانسه، انگلستان و مالزی تجربه‌ای طولانی در پرورش زالو دارند و استانداردهای جهانی تولید این آبزی با ارزش را به خوبی رعایت کرده‌اند. این در حالی است که قیمت زالو در ایران از چند صد تومان بیشتر نمی‌رود و حتی به هزار تومان هم نمی‌رسد. به این ترتیب است که براساس آمار منتشر شده ، کشورهایی نظیر روسیه و انگلستان و آلمان از تولید و صادرات زالو درآمد هنگفت ارزی به‌دست می‌آورند.

گفتنی است ، زالو از ۲۵۰۰ سال قبل در هند، یونان، روم، ایران و سپس در اروپا مورد استفاده پزشکی قرار گرفته است و در کشور روسیه بیماری‌های مختلف (سردرد و امراض قلبی و پوستی و ضعف قوای جنسی) با زالو معالجه می‌شود. در مسکو و اوکراین نیز کرم‌های آرایشی برای رفع چین و چروک صورت تولید شده که ماده مؤثر آن از بزاق دهان زالو گرفته و استفاده دارویی از این آبزی مفید با پیشرفت علم بیشتر و بیشتر شده است.

وضعیت پرورش زالو در ایران

از آنجایی که در گذشته زالو در طبیعت ایران صید و در پزشکی استفاده می‌شد ، نیازی به پرورش این جانور مفید در کشور نبود، اما در چند سال اخیر به دلیل آلودگی ناشی از مصرف بی‌رویه سموم کشاورزی ، تعداد زالوها کاهش چشمگیری یافته است. زهکشی تالاب‌ها و دریاچه‌ها و شخم زدن زمین‌های کشاورزی با تراکتور به جای اسب از دیگر دلایل کم شدن زالوی طبیعی در ایران است و همین امر تولید زالو را به ضرورتی پر سود تبدیل کرده است.

در هر حال می‌توان گفت با توجه به برنامه پنجم توسعه که گذار از اقتصاد نفتی به اقتصاد غیر وابسته به نفت را پیش‌بینی کرده و با توجه به توصیه‌هایی که به گسستن زنجیرهای اقتصاد کشور از نفت می‌شود، تجارت‌هایی چون پرورش زالو که در امر صادرات و توسعه درآمدهای ارزی نیز بسیار مؤثرند، می‌تواند تأثیرگذار باشد. به این ترتیب است که با استفاده از گنجینه طب سنتی کشور که در فهرست میراث‌فرهنگی جهان قرار دارد می‌توان این ظرفیت بکر و کمتر شناخته شده را به آسانی به کار گرفت و از آن، هم در راه شناساندن ایران و فرهنگ طبی‌اش به جهان بهره برد و هم در سود سرشار اقتصادی که نصیب مردم کشور می‌شود، شریک شد و از سوی دیگر معضل بیکاری جوانان را کمی مدیریت کرد ، چراکه به‌طور حتم ایجاد بنگاه‌های تولیدی اینچنینی می‌تواند نقش مهمی در اشتغال‌زایی نسل جوان داشته باشد.

براساس آمار، پرورش زالو در کشور برای اولین بار در شهرستان جویبار توسط دکتر کرد افشاری متخصص طب سنتی در فضای سر پوشیده به مساحت ۵۰۰ مترمربع در داخل استخرهای فایبر گلاس انجام گرفت.

در حال حاضر نیز تکثیر و پرورش زالو با موفقیت انجام پذیرفته، به‌طوری‌که در حال حاضر بیش از ۲۰۰ هزار قطعه زالوی پرورشی برای عرضه به بازار مصرف وجود دارد و این در حالی است که پرورش زالو توجیه اقتصادی خوبی دارد و در حال حاضر هر قطعه زالو در ایران ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ تومان به فروش می‌رسد و این در حالی است که قیمت این آبزی در اروپا ۸ تا ۱۲ دلار است. تفاوت قیمتی که صادرات زالو را برای کارآفرینانی که مزارع مصنوعی پرورش زالو تأسیس کرده‌اند بسیار پر سود می‌کند. به این ترتیب است که با توسعه پرورش زالو از یک سو فرصت‌های شغلی جدید برای جوانان بیکار ایجاد می‌شود و از سوی دیگر افزایش درآمد اقتصادی روستاییان رقم خواهد خورد و سود خوبی هم نصیب سرمایه‌گذاران می‌شود. در حال حاضر، تکثیر و پرورش زالو در برخی از استان‌های ایران مانند مازندران، آذربایجان شرقی و خراسان با موفقیت انجام می‌شود، به طوری که در حال حاضر زالوی پرورشی برای عرضه به بازار مصرف وجود دارد.

لازم به ذکر است که سرمایه لازم برای تولید زالو بسیار کم است. به عنوان مثال از ملزومات پرورش زالو تهیه استخرهایی کوچک است که عمق آن نیم متر باشد و درکف استخر، سیمان‌ها با خاک رس پوشانده شوند. بنا به گفته کارشناسان ، با سرمایه اندک ۵ تا ۱۰ میلیونی می‌توان کارگاه کوچک تولید زالو را به راه انداخت.

زیست شناسی و درمان زالو

گونه‌های مختلفی از زالو وجود دارند که شکارچی یا انگل می‌باشند. اما ۵ گونه زالوی طبی بطور متداول در دنیا استفاده می‌شوند که شامل: زالوی طبی خاور دور Hirudinaria manillensis، زالوی طبی ایرانی Hirudo orientalis، زالوی طبی آسیای صغیر Hirudo verbena، زالوی طبی اروپا H. medicinalis می‌باشند که سه گونه H. medicinalis و Hirudo orientalis، H. verbena متداول‌ترین آنها در طب سنتی می‌باشند.

زالو توسط سه آرواره پوست بدن میزبان را شکافته و هیرودین که مؤثرترین ماده ضد انعقاد طبیعی است را به بدن فرد تزریق می‌کند. پیش از کشف هپارین، هیرودین تنها ماده ضد انعقاد مورد استفاده بود. هیرودین کی پلی پپتید اسیدی با وزن مولکولی حدود ۹۰۰۰ دالتون می‌باشد که بعنوان یک مهارکننده ترومبین عمل می‌کند. شاید همین عملکرد دلیل استفاده از زالوی طبی در گذشته بود. البته افرادی که از آن استفاده می‌کردند از عملکرد آن بی اطلاع بودند. استخراج هیرودین از H. medicinalis سبب برداشت سالانه حدود ۱۲۰۰۰ کیلو زالو در اروپا شده است.

امروزه در برخی از مراکز درمانی نظیر Center of NewYork The Silesian Holistic زالو و محصولات استخراج شده از زالو بعنوان یکی از راه حل‌های جایگزین برای کشیدن پوست صورت توصیه می‌شود که دارای اثر طولانی، مطمئن، صد در صد طبیعی و بدون عوارض جانبی می‌باشد و سبب کاهش خطوط صورت و چروک‌ها و جوان شدن پوست می‌شود و به عنوان یک جایگزین طبیعی برای جراحی پلاستیک و بوتاکس در نظر گرفته می‌شود. آنچه که زمانی رمز زیبایی گیشاهای ژاپنی بود، امروزه بعنوان یک انتخاب آرایش و بهداشتی متداول برای متخصصین زیبایی بلژیک، فرانسه، آلمان، روسیه و سایر کشورهای اروپایی می‌باشد. البته در مواردی نظیر حاملگی ، کم خونی ، فشار خون و هموفیلی زالودرمانی تجویز نمی‌شود.

در بسیاری از کشورها بطور وسیعی از زالودرمانی در کمک به پیوند عضو استفاده می‌شود. در شکل ۴ استفاده از زالو در درمان بیماری‌ها و انگشتان پیوند زده شده با کمک زالو نشان داده شده است. آقای دکتر Kristan متخصص علوم اعصاب از دانشگاه San Diego تجربه‌ای را در این رابطه مطرح کردند. در یکی از بیمارستانهای شهر San Diego پرستار هنگام تعویض باند با قیچی، انگشت یک نوزاد را قطع نمود. عمل پیوند عضو انجام شد ولی موفقیت آمیز نبود. یکی از پرستاران دانشجوی سابق آقای دکتر Kristan که در کلاسهای ایشان در رابطه با کاربرد زالودرمانی در پیوند اعضا آشنا شده بود، پیشنهاد استفاده از زالو را طرح می‌کند. آقای دکتر Kristan زالو را در اختیار ایشان قرار می‌دهد و خوشبختانه در انگشت پیوند زده شده بتدریج بهبود حاصل می‌شود.

امروز چند شرکت مهم دارویی با کمک باکتری و مخمر محصولاتی با پایه هیرودین تولید می‌کنند که این امر سبب حفظ زالوها شده است. تحقیقات انجام شده روی بزاق زالو نشان داد که زالوهای طبی دارای پتانسیل تولید انواع متنوعی از آنزیم‌ها می‌باشد و وجود این تر یکبات در بزاق زالو سبب شده است که از آن بعنوان بوتاکس طبیعی یاد شود. همچنین ماده بی حس کننده نیز تزریق می‌کند که درد ناشی از گزش زالو را کاهش می‌دهد. در روسیه قرصی از زالو تهیه شده و نقش و مکانیزم عمل این ترکیبات با جزئیات مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

البته علاوه بر فواید زالودرمانی موارد احتیاط نیز وجود دارد که باید هنگام زالو درمانی در نظر گرفته شود. در روده زالوهای طبی باکتری Aeromonas sp به عنوان یک همزیست زیست می‌کند که به هضم غذا کمک می‌کند. این میکروارگانیزم می‌تواند برای انسان بیماری زا باشد و حتی در پیوند پوست می‌تواند موجب رد پیوند شود. در تحقیقات انجام شده روی عمل‌های جراحی که از زالو استفاده شده است،۲۰% افراد عفونت باکتریایی Aeromonas را نشان داده‌اند. البته با استفاده از درمان آنتی بیوتیکی می‌توان از بروز این عفونت پیشگیری نمود. آنتی بیوتیک سیپروفلوکساسین بعنوان بهترین عامل مؤثر در درمان عفونت ناشی از باکتری‌های دو گونه زالوی manillensis Hirudinaria و H. javanica معرفی شده است.

صرف نظر از قدمت چند هزار ساله استفاده از زالو درمانی در طب سنتی ایرانی و اشاره آن در منابع معتبری از جمله قانون بوعلی سینا ، الحاوی رازی ، هم اکنون در ایران ، در دانشگاه‌های علوم پزشکی دارای رشته تخصصی طب ایرانی ، زالو درمانی بعنوان بخشی از مباحث دروس تخصصی این رشته تدریس و آموزش داده می‌شود. البته بدلیل عدم وجود ضوابط مشخص و استاندارد در نحوه جمع آوری ، نگهداری ، عرضه زالوی طبی و چگونگی امحاء زالوی مصرف شده و امکان انتقال آلودگی، خارج از مراکز دانشگاهی اشاره شده به هیچیک از پزشکان مجوز زالودرمانی داده نشده است.

تکثیر و پرورش زالوی طبی

در بسیاری از کشورها علاوه بر بانک خون ، بانک زالو وجود دارد و در بیمارستان‌های کشورهایی نظیر استرالیا بخش نگهداری زالو و زالو درمانی وجود دارد. گونه‌های زالوی طبی Hirudo verbena، Hirudinaria manillensis، H. medicinalis در کشورهای مختلف نظیر فرانسه، انگلستان، آلمان، مالزی، اکراین و روسیه پرورش داده می‌شوند و این جانور بصورت استاندارد به بازار عرضه می‌شود. گونه زالوی طبی H. medicinalis در گذشته در اروپا در طبیعت یافت می‌شد ولی امروزه جمعیت‌های آن کاهش یافته و به ندرت در طبیعت یافت می‌شود و توسط کنوانسیو ن تجارت بین المللی گونه‌های جانوران و گیاهان وحشی در معر ض خطر انقراض قرار گرفته است.

این کاهش جمعیت سبب وارد کردن گونه‌های دیگر نظیر H.verbena از ترکیه و manillensis Hirudinaria از آسیا شده است و به احتمال زیاد H. verbena به طبیعت وارد شده است. متاسفانه در کشور ما زالوهای مورد استفاده از طبیعت جمع آوری می‌شوند. در سال‌های اخیر جمع آوری بی رویه زالوی طبی از طبیعت، توسعه فعالیت‌های کشاورزی و از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی گونه و استفاده از سموم شیمیایی ، این گونه را در معرض خطر انقراض قرار داده است.

در صورتیکه جهت جبران کاهش جمعیت این گونه ، تکثیر و پرورش مصنوعی صورت نگیرد، نمونه‌های طبیعی منقرض خواهد شد. اتفاقی مشابه که در اروپا در قرن ۱۹ افتاد و بدلیل برداشت بی رویه از طبیعت جمعیت زالوی طبی در اروپا بشدت کاهش پیدا کرد. بدنبال کاهش جمعیت زالوی طبی در قرن نوزدهم، نیاز به زالوی طبی با وارد کردن از سایر کشورها جبران شد. راه دیگر جهت جبران کاهش جمعیت زالوی طبی و تأمین نیاز جامعه، ایجاد مراکز پرورش زالو می‌باشد که این کار در فرانسه و آلمان انجام می‌شود.

بعنوان مثال در اواخر ۱۸۹۰ مزرعه پرورش زالوی نزدیک Hildesheim آلمان حدود ۴ میلیون زالو پرورش می‌داد و یا مرکز bbez آلمان که در حال حاضر معتبرترین مرکز پرورش زالو می‌باشد. البته این مراکز به میزان زیادی روی زالوهایی که از جنوب شرقی اروپا وارد می‌شوند تکیه می‌کردند که گونه وارداتی H. verbena است. از طرفی جمع آوری زالو از طبیعت همواره امکان انتقال بیماری‌های نظیر ایدز، هپاتیت یا بیماری‌های ناشناخته زئونوتیک (مشترک بین انسان و حیوان(را فراهم می‌سازد و همواره باید این نکته را در نظر داشت: زالوی آلوده نظیر سرنگ آلوده متحرک می‌باشد، در کشور عده‌ای غیر متخصص با دراختیار قراردادن اطلاعات اشتباه و طرح‌های توجیهی که فاقد پشتوانه علمی می‌باشد، سعی در کسب درآمد از طریق مشاوره و ترغیب مردم در پرورش زالو دارند. البته با توجه به نیاز روزافزون جامعه به زالوهای پرورشی جهت مصارف پزشکی، تکثیر و پرورش زالو و تولید زالوهای بهداشتی امری ضروری است، اما این امر باید زیر نظر مشاورین مجرب و با اطلاع رسانی دقیق از مشکلات و مزایای کار به افراد آموزش داده شود. زالو موجودی شگفت انگیز با سیستم عصبی بسیار پیچیده است و برخلاف وابسته نزدیکش کرم خاکی، شرایط تکثیر و پرورش پیچیده‌ای دارد که ظرافت خاصی را می‌طلبد.

گزارش شده است که در کشور بعضی از افراد پرورش زالو را بعنوان یکی از مشاغل خانگی درآمدزا مطرح کرده‌اند. حال این سؤال مطرح است که چگونه موجودی که تنها از خون تغذیه می‌کند و بطور مستقیم با سلامت جامعه در ارتباط است را می‌توان در خانه پرورش داد و منبع تغذیه آن در خانه چیست؟ حتی اگر بپذیریم که این امر امکان پذیر است، چگونه می‌توان سلامت این زالو را تضمین نمود.

از طرفی سازمان‌هایی که مجوز تکثیر و پرورش را صادر می‌کنند می‌باید دستورالعمل‌های بهداشتی را ملاک قرار دهند. بعنوان نمونه یکی از مواردی که در دستورالعمل‌ها تا یکد شده است: “در تغذیه زالو نباید از خون هیچ جانوری استفاده شود”. به نظرپیشنهاد بسیار مناسبی است و با رعایت آن امکان انتقال بسیاری از بیماری‌ها منتفی می‌شود، اما آیا می‌توان جانوری خونخوار را که از ابتدا طبیعت آن با تغذیه از خون خلق شده است و در واقع بسیاری از خواص دارویی آن هم بواسطه تغذیه از خون میسر است را با ماده دیگری نظیر جلبک تغذیه نمود؟!

زالو تنها موجودی است که صرفاً از بدو تولد از خون تغذیه می‌کند. در طبیعت در مراحل اولیه از خون دوزیستان و پس از آن از خون پستانداران تغذیه می‌کند. بنابراین تنها راه کمک به حفظ گونه و تولید زالوهای سالم، تکثیر و پرورش مصنوعی زالو می‌باشد. از مزایای تکثیر و پرورش زالوی طبی Hirudo orientalis می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• با توجه به روند رو به رشد استفاده و جمع آوری گونه‌ها از طبیعت ممکن است نسل زالوی طبی ایران منقرض شود. با پرورش گونه در شرایط آزمایشگاهی به حفظ نسل گونه کمک می‌شود.
• از اهمیت‌های پرورش زالو در شرایط آزمایشگاهی، عدم امکان انتقال آلودگی به بیماران می‌باشد و یک منبع دائمی سالم و مطمئن برای مصرف کنندگان فراهم خواهد شد.
• با توجه به اینکه در موارد مختلف اندازه‌های متفاوتی از زالو مورد نظر است، پرورش زالو امکان دسترسی به سنین مختلف زالو را امکان پذیر می‌سازد. بعنوان مثال در جراحی‌های صورت استفاده از زالوهای کوچکتر توصیه می‌شود.
• دسترسی به زالوی طبی در کلیه فصول سال میسر خواهد شد، در حالیکه برداشت زالو از طبیعت در فصل زمستان و حتی در بعضی موارد در فصل پاییز غیر ممکن است.
• از طرفی تولید در مقیاس وسیع امکان اخراج و تحقیق روی ترکیباتی نظیر bdellin, dirustasin, hirudin, calin, destabilase، hyaluronidase, tryptase inhibitor, eglins, factor Xa، inhibitor, complement inhibitors, carboxypeptidase، A inhibitors, acetylcholine histamine-like و ساخت آنها را فراهم خواهد نمود.

تجهیزات مورد نیاز پرورش زالو ی طبی

تجهیزات مورد نیاز پرورش زالوی طبی تنوع زیادی دارند، با این حال هزینه زیادی ندارند و شما می‌توانید با صرف هزینه مناسبی آنها را برای مزرعه خود تهیه کنید. پرورش زالو امروز بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته ‌است و کشور ایران نیز اقلیم مناسبی برای پرورش این جاندار دارد. زالو مصارف متعددی از تهیه برخی داروها تا روغن‌های مختلف دارد و ظرفیت امکان صادرات آن به کشورهای دیگر نیز فراهم شده است.

مزرعه پرورش زالو نیاز به تجهیزات ویژه‌ای دارد. خرید بعضی از آنها در بعضی مواقع لازم و در برخی موارد نیز غیرضروری است. این تجهیزات با توجه به نوع و روش فعالیت متغیر هستند. در ادامه مواردی از این وسایل ضروری اشاره می‌شود.

دماسنج، PH سنج، خط کش، ذره بین:

از جمله تجهیزات بسیار ضروری برای پرورش زالو دماسنج، PH سنج ، خط کش و ذره بین است. هر یک از این تجهیزات کاربرد خاصی دارند. ساده ترین وسیله برای تعیین دمای آب دماسنج است. برای این کار دو نوع دماسنج جیوه‌ای و الکلی وجود دارد. نکته مهم چک کردن مرتب دمای آب و ثبت آن در چک لیست است. برای نحوه محاسبه دمای آب نیز باید دماسنج را در انتهای مخزن در آب قرار دهید. بعد از چند ثانیه که دما مشخص شد و دماسنج روی عدد ثابتی ایستاد، آن را از روی درجه بندی می‌خوانید. اگر دمای آب به هر دلیلی بالا یا پایین باشد، باید به سرعت آن را تنظیم کنید.

تنظیم PH آب با استفاده از دستگاه PH سنج:

PH آب یکی از مهم‌ترین موارد در پرورش تمامی آبزیان است. کنترل مرتب و منظم این فاکتور اهمیت بسیار زیادی دارد. میزان این فاکتور باید به صورت دائم چک شده و در چک‌لیست وارد شود. در شرایطی که PH آب را با استفاده از دستگاه اندازه‌گیری کردید و عددی غیر عادی دیده شد، آب باید به سرعت تعویض شده تا زالوها تلف نشوند.

دستگاه PH سنج یک سنسور دارد که باید در آب قرار داده شود. بعد از این که دستگاه بعد از مدت زمانی یک مقدار عددی ثابت را نشان داد، میزان PH مشخص می‌شود.

یکی از ابزارهای مورد نیاز برای پرورش زالو، ذره بین است. همه کسانی که در زمینه تولید، تکثیر و نگهداری زالو فعالیت دارند نیازمند استفاده از این وسیله هستند. ذره‌بین برای رصد سلامت زالو مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ چون می‌تواند در مراحل اولیه به تشخیص سریع و زود هنگام بیماری کمک کند. ذره‌بین این امکان را ایجاد می‌کند که تدابیر لازم برای درمان یا جداسازی زالوهای بیمار از سالم به سرعت انجام شود.

کسانی که می‌خواهند لاروها را از نظر نژادی تشخیص دهند، استفاده از این وسیله ضروری است. از مزایای دیگر استفاده از ذره بین جداسازی لاروهای تغذیه شده از تغذیه نشده است. ذره بین می‌تواند وسیله کمکی بسیار مفیدی در مراحل بعد از کوکون گیری و رصد کردن بهتر کوکون‌ها در مراحل رشد باشد.

خط کش مخصوص این کار نیز برای اندازه گیری طول و عرض زالوها کاربرد دارد. فرآیند افزایش اندازه معمولا بعد از بازه غذادهی زالو ها اتفاق می افتد؛ بنابراین برای مشخص شدن میزان رشد جاندار می‌توان از این وسیله استفاده کرد.

قفسه فلزی سه متری و چهار طبقه‌ای نیز برای مزارع پرورش زالو ضروری هستند.

رطوبت سنج:

از رطوبت‌سنج نیز برای کنترل رطوبت محیط استفاده می‌شود. در کنار آن این تجهیزات نیز دستگاه “TDS ” سنج یا سختی سنج آب باید خریداری شود. سختی آب یکی از فاکتورهایی است که در فرآیند پرورش زالو اهمیت دارد.

سفال بدون لعاب، کمپوست یا خزه، شن نخودی سفید، سنگ و گیاه :

این لوازم برای استفاده درون آبی که زالو در آن نگهداری می‌شود، ضروری است. سفال و آجر برای پوست‌اندازی زالو در یک محیط مصنوعی، بسیار مفید هستند.

مخزن و وان آب:

برای این کار می‌توان از مخازن پلی اتیلن نیزاستفاده کرد. این نوع تجهیزات ضد قارچ و جلبک هستند؛ بنابراین محیطی کاملا بهداشتی برای زالوها فراهم می‌شود. وان‌های مخصوص هم معمولا از جنس پلی‌اتیلن استفاده می‌شود. وان‌ها معمولا به دو دسته سبک و سنگین تقسیم می‌شوند که تفاوت آن ها در میزان ضخامت جداره است. نوع سبک آن از نظر قیمتی مناسب‌تر است.

وسایلی همچون پایه فلزی نصب وان، تانکر آب، شیر آلات کامل، لوازم تاسیساتی و لوله کشی نیز در مزرعه شما ضروری هستند. کاربرد شیرآلات و اتصالات نیز این است که بتوان آب را به راحتی به سمت وان‌های محل نگهداری زالو هدایت و از آنجا آب را به فاضلاب منتقل کرد.

تجهیزات مورد نیاز پرورش زالودستگاه برق اضطراری، دستگاه اکسیژن ساز، پمپ آب مخصوص، دستگاه تصفیه آب:

این تجهیزات برای تصفیه مداوم آب استفاده می‌شوند و باید به طور مرتب از سالم بودن آنها مطمئن شوید. بعد از تغذیه زالوها، عملیات اکسیژن‌رسانی به آنها با استفاده از دستگاه اکسیژن‌ساز انجام می‌شود.

کولر گازی و فن، بخاری ، بخاری آبی / آکواریومی:

این تجهیزات برای تنظیم دمای محیط آب است. زالوها به تغییرات دمایی بسیار حساس هستند؛ این دما باید روی مقدار ثابتی تنظیم شود. فن‌ها علاوه بر رفع بوی بد تولید شده در محیط، می‌توانند رطوبت آن را نیز حفظ کنند.

دستگاه تی دی اس ، مه‌پاش دستی ، دستگاه ازن ، دستگاه واهب:

از این تجهیزات تنظیم رطوبت محیط استفاده می‌شود.

پنس و پت بدون در: تجهیزات مورد نیاز پرورش زالو

از این دو وسیله برای شمارش زالو کم گرفته می‌شود. سر پنس‌ها نیز باید پهن باشد.

روپوش و کلاه، دستکش لاتکس:

این تجهیزات برای رعایت بهداشت فردی افراد مشغول در مزرعه و همچنین جلوگیری از انتقال آلودگی و بیماری به زالوهایی است که در محیط مزرعه پرورش داده می‌شوند.

سینک کوچک پایه دار، تشت ، الک ، توری نخی ، کش:

توری‌ها و کش‌ها به عنوان در پوش روی در وان و محفظه نگهداری زالو‌ها برای جلوگیری از فرارکردن آنها استفاده می‌شود. تشت‌ها نیز برای تغذیه کردن زالو ها استفاده می‌شود. اندازه قطر الک و تشت‌ها نیز باید یکسان باشد. از سینک هم برای تعویض آب ظرف‌های نگهداری زالو کمک گرفته می‌شود. شست‌وشوی ظرف‌ها هم با استفاده از این سینک‌ها انجام می‌شود.

ترازوی دیجیتال پرتابل:

از این وسیله برای اندازه‌گیری وزن زالوها در بازه‌های زمانی و سنین مختلف استفاده می‌شود.